Educação antirracista na formação inicial de professores finlandesa: Um estudo sobre as perceções de estudantes

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

Heidi Layne
https://orcid.org/0000-0003-0346-3062
Marika Matengu
Jaana Pesonen
Kara Ronai
https://orcid.org/0000-0002-4699-2039
Elina Lahelma

Resumo

Nos últimos anos, o surgimento de movimentos antirracistas a nível mundial tem suscitado uma reflexão profunda sobre as dinâmicas raciais, de poder e da justiça social em diversos contextos. A Finlândia, um contexto histórico e social único, apresenta um caso de estudo interessante. De acordo com estudos recentes, o racismo na Finlândia é um problema grave. O racismo é muitas vezes reconhecido e discutido a nível individual como parte de um sistema de crenças ou atitudes pessoais, mas não é reconhecido como um processo sistémico em que a racialização e a branquitude são estruturais. Este artigo apresenta os resultados preliminares de um projeto de investigação sobre a pedagogia antirracista na formação de professores, em curso em quatro universidades finlandesas. Os dados foram recolhidos junto de estudantes que frequentam programas de formação inicial de professores nestas universidades. Os resultados indicam que os estudantes reconhecem a existência do racismo, mas, em larga medida, tende a observá-lo situando-se do ladode fora, que podem não reconhecer o privilégio (branco) da maioria e o racismo estrutural que existe na educação. Esta situação suscita preocupação quanto ao fosso entre a formação de professores e a realidade nas escolas. Além disso, os resultados sugerem alguns meios preventivos para combater o racismo, bem como a importância de ser proativo.

##plugins.themes.bootstrap3.displayStats.downloads##

##plugins.themes.bootstrap3.displayStats.noStats##

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

Secção

Special issue | Education, antiracism and decoloniality: tensions, resistances, and possibilities

Como Citar

Layne, H., Matengu, M., Pesonen, J., Ronai, K., & Lahelma, E. (2025). Educação antirracista na formação inicial de professores finlandesa: Um estudo sobre as perceções de estudantes. Educação, Sociedade & Culturas, 70. https://doi.org/10.24840/esc.vi70.1166

Referências

Aminkeng Atabong, Alemanji (2021a). Kohti rasisminvastaista pedagogiikkaa [Towards an anti-racist pedagogy]. In Minna Seikkula, Ms Suvi Keskinen, & Faith Mkwesha (Eds.), Rasismi, valta ja vastarinta: Rodullistaminen, valkoisuus ja koloniaalisuus Suomessa (pp. 205–254). Gaudeamus.

Aminkeng Atabong, Alemanji (Ed.). (2018). Antiracism education in and out of schools. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-56315-2

Aminkeng Atabong, Alemanji (2021b). Pedagogy of antiracist best practices for Finnish schools. Educational Practice and Theory, 43(2), 37–52. https://doi.org/10.7459/ept/43.2.04

Arneback, Emma (2022). Becoming an anti-racist teacher: Countering racism in education. Teachers and Teaching, 28(3), 357–368. https://doi.org/10.1080/13540602.2022.2062725

Crenshaw, Kimberlé (1991). Mapping the margins: Intersectionality, identity politics, and violence against women of color. Stanford Law Review, 43(6), 1241–1299. https://doi.org/10.2307/1229039

Denaro, Kameryn, Dennin, Kimberly, Dennin, Michael, & Sato, Brian (2022). Identifying systemic inequity in higher education and opportunities for improvement. PloS One, 17(4), e0264059. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0264059

Dhamoon, Rita Kaur (2011). Considerations of mainstreaming intersectionality. Political Research Quarterly, 64(1), 230–243. https://doi.org/10.1177/1065912910379227

Equality Challenge Unit. (2013). Unconscious bias and higher education. https://s3.eu-west-2.amazonaws.com/assets.creode.advancehe-document-manager/documents/ecu/unconscious-bias-and-higher-education_1579011683.pdf

Finnish National Agency for Education. (2014). National core curriculum for pre-primary education 2014. Finnish National Agency for Education.

Finnish National Agency for Education. (2018). National core curriculum for early childhood education 2016. Finnish National Agency for Education.

Gilroy, Paul (2000). Against race: Imagining political culture beyond the color line. Harvard University Press.

Guest, Gregg, MacQueen, Kathleen M., & Namey, Emily E. (2012). Themes and codes. In Greg Guest, Kathleen M. MacQueen, & Emily E. Namey, Applied thematic analysis (pp. 49–78). SAGE. https://doi.org/10.4135/9781483384436.n3

Hall, Stewart (1997). Representation: Cultural representations and signifying practices. SAGE.

Harju-Luukkainen, Heidi, & Kangas, Jonna (2021). The role of early childhood teachers in Finnish policy documents: Training teachers for the future? In Wendy Boyd & Susanne Garvis (Eds.), International perspectives on early childhood teacher education in the 21st century (pp. 65–80). Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-16-5739-9_5

Husu, Jukka, & Toom, Auli (2016, October 13). Opettajat ja opettajankoulutus – suuntia tulevaan: Selvitys ajankohtaisesta opettaja- ja opettajankoulutustutkimuksesta opettajankoulutuksen kehittämisohjelman laatimisen tueksi [Teachers and teacher education: directions for the future. A survey of current research on teachers and teacher education to support the development of a teacher education development agenda]. Opetus- ja kulttuuriministeriön julkaisuja, Nro 2016/33. Opetus- ja kulttuuriministeriö. https://julkaisut.valtioneuvosto.fi/handle/10024/75552

Jyrhämä, Riitta, & Maaranen, Katariina (2012). Research orientation in a teacher’s work. In Hannele Niemi, Auli Toom, & Arto Kallioniemi (Eds.), Miracle of education: The principles and practices of teaching and learning in Finnish schools (pp. 97–111). SensePublishers. https://doi.org/10.1007/978-94-6300-776-4_7

Keskinen, Suvi, Seikkula, Minna, & Mkwesha, Faith (Eds.). (2021). Rasismi, valta ja vastarinta: Rodullistaminen, valkoisuus ja koloniaalisuus Suomessa [Racism, power, resistance: racialisation, Whiteness and coloniality in Finland]. Gaudeamus.

Korte, Satu-Maarit, Paksuniemi, Merja, Keskitalo Pigga, Selkälä, Arto, Körkkö, Minna, Anderson, Kirk, Sarivaara, Erika, & Joona, Tanja (2024). Finnish pre-service teachers’ knowledge about the Indigenous Sámi people. Diaspora, Indigenous, and Minority Education. https://doi.org/10.1080/15595692.2024.2415018

Kurki, Tuuli (2019). Immigrant-ness as (mis)fortune? Immigrantisation through integration policies and practices in education [Doctoral dissertation, University of Helsinki]. HELDA-University of Helsinki Open Repository. http://hdl.handle.net/10138/294719

Layne, Heidi (2016). Contact zones in Finnish (intercultural) education. University of Helsinki Press.

Layne, Heidi (2021). Ethnicity and race in childhood (Finland). In Jaakko Kauko & William Corsaro (Eds.), Bloomsbury education and childhood studies. Bloomsbury. http://dx.doi.org/10.5040/9781350934412.021

Lorde, Audre (1982). Zami: A new spelling of my name. Crossing Press.

Lykke, Nina (2010). Feminist studies: A guide to intersectional theory, methodology and writing. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203852774

McKenzie, Kwame (2006). Racial discrimination and mental health. Psychiatry, 5(11), 383–387. https://doi.org/10.1053/j.mppsy.2006.08.002

McKenzie, Kwame (2017, May 30). Rethinking the definition of institutional racism. Wellesley Institute. https://www.wellesleyinstitute.com/health/rethinking-the-definition-of-institutional-racism/

Mkwesha, Faith, & Huber, Sasha (2021). Representaatioiden uudelleen arviointia: Rasisminvastaisuus ja taideaktivismi dekoloniaalista näkökulmasta [Reassessing representations: anti-racism and art activism from a decolonial perspective]. In Minna Seikkula, Ms Suvi Keskinen, & Faith Mkwesha (Eds.), Rasismi, valta ja vastarinta: Rodullistaminen, valkoisuus ja koloniaalisuus Suomessa (pp. 225–255). Gaudeamus.

Museus, Samuel D., Zhang, Duan, & Kim, Mee Joo (2016). Developing and evaluating the culturally engaging campus environments (CECE) scale: An examination of content and construct validity. Research in Higher Education, 57, 768–793. https://doi.org/10.1007/s11162-015-9405-8

Nori, Hanna, Isopahkala-Bouret, Ulpukka, & Haltia, Nina. (2020). Access to higher education (Finland). Bloomsbury Education and Childhood Studies. https://doi.org/10.5040/9781350996489.0013

OpenAI. (2024). ChatGPT (June 15 version) [Language model]. OpenAI. https://chat.openai.com/

Paavola, Heini, & Pesonen, Jaana (2021). Diversity discourses in the Finnish National Core Curriculum for early childhood education and care. Journal of Early Childhood Education Research, 10(3). https://journal.fi/jecer/article/view/114168

Pérez Huber, Lindsay, & Solorzano, Daniel G. (2014). Racial microaggressions as a tool for critical race research. Race Ethnicity and Education, 18(3), 297–320. https://doi.org/10.1080/13613324.2014.994173

Pittman, Delishia M., Cho Kim, Sara, Hunter, Carla D., & Obasi, Ezemenari M. (2017). The role of minority stress in second-generation Black emerging adult college students’ high-risk drinking behaviors. Cultural Diversity & Ethnic Minority Psychology, 23(3), 445–455. https://doi.org/10.1037/cdp0000135

Rissanen, Inkeri (2023). Finland and Sweden: Muslim teachers as cultural brokers. In Mary Gutman, Wurud Jayusi, Michael Beck, & Zvi Bekerman (Eds.), To be a minority teacher in a foreign culture: Empirical evidence from an international perspective (pp. 425-438). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-25584-7_27

Saloviita, Timo, & Tolvanen, Asko (2017). Outcomes of primary teacher education in Finland: An exit questionnaire. Teaching education, 28(2), 211–225. https://doi.org/10.1080/10476210.2016.1245281

Souto, Anne-Mari (2013). Pelko ja rasismi koulussa [Fear and racism in school]. Kasvatus: Suomen kasvatustieteellinen aikakauskirja, 44(3), 323–239. https://samk.finna.fi/BrowseRecord/arto.013293635

Souto, Anne-Mari, & Lappalainen, Sirpa (2024). Normative Whiteness in Finnish university education. Critical Studies in Education, 66(1), 91–107. https://doi.org/10.1080/17508487.2024.2347276

Sue, Derald Wing, Capodilupo, Christina, Torino, Gina, Bucceri, Jennifer, Holder, Aisha, Nadal, Kevin, & Esquilin, Marta (2007). Racial microaggressions in everyday life: Implications for clinical practice. American Psychologist, 62(4), 271–286. https://doi.org/10.1037/0003-066X.62.4.271

Takala, Marjatta, Sutela, Katja, Ojala, Sona, & Saarinen, Minna (2023). Teaching practice in the training of special education teachers in Finland. European Journal of Special Needs Education, 38(6), 835–849. https://doi.org/10.1080/08856257.2023.2177945

Tate, Shirley Anne, & Page, Damien (2018). Whiteliness and institutional racism: Hiding behind (un)conscious bias. Ethics & Education, 13(1), 141–155. https://doi.org/10.1080/17449642.2018.1428718

Tirri, Kirsti (2014). The last 40 years in Finnish teacher education. Journal of Education for Teaching, 40(5), 600–609. https://doi.org/10.1080/02607476.2014.956545

United Nations (1989, November 20). Convention on the rights of the child. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-rights-child

United Nations. (1948). Universal declaration of human rights. https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights

Vehviläinen, Sanna, & Souto, Anna-Mari (2022). How does career guidance at schools encounter migrant young people? Interactional practices that hinder socially just guidance. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 22, 449–466. https://doi.org/10.1007/s10775-021-09467-2

Yhdenvertaisuusvaltuutettu. (2023). Yhdenvertaisuusvaltuutetun vuosikertomus 2023 [Annual report of the Equality Commissioner 2023]. Yhdenvertaisuusvaltuutettu.

YLE News. (2023, August 8). Chancellor of Justice takes no action over Riikka Purra’s racist comments. https://yle.fi/a/74-20044366

YLE News. (2024, December 16). Organisers “upset and angry” following racist abuse aimed at young woman chosen to be this year’s Lucia. https://yle.fi/a/74-20131655